Gezondheidsvaardigheden – de sleutel naar een gezonder leven

Gezond blijven begint met begrijpen hoe je goed voor jezelf kunt zorgen. Of het nu gaat om het lezen van een bijsluiter, het maken van een doktersafspraak of het kiezen van de juiste behandeling – goede gezondheidsvaardigheden helpen je om betere beslissingen te nemen. Toch heeft meer dan een derde van de Nederlanders moeite met het vinden, begrijpen en toepassen van gezondheidsinformatie. Dit kan leiden tot misverstanden over medicijnen, gemiste afspraken en zelfs een slechtere gezondheid. 

Gezondheidsvaardigheden zijn de vaardigheden die mensen nodig hebben om informatie over gezondheid te begrijpen en toe te passen. 

Voorbeelden van gezondheidsvaardigheden:

• Lezen en schrijven: Begrijpen van medische bijsluiters, het invullen van formulieren en het lezen van afspraakherinneringen.
• Rekenen: De tijd tussen medicatie berekenen: Weten hoe lang je moet wachten tussen doseringen, bijvoorbeeld elke 6 of 8 uur, en berekenen wanneer de volgende inname is.
• Digitale vaardigheden: Gebruik van gezondheidsapps, het opzoeken van informatie op het internet en het maken van online afspraken.
• Communicatie: Duidelijke vragen stellen aan artsen, symptomen uitleggen en behandelopties bespreken.

Waarom zijn gezondheidsvaardigheden belangrijk?

Goede gezondheidsvaardigheden zijn cruciaal voor het beheren van je eigen gezondheid. Helaas heeft ongeveer 35% van de Nederlanders beperkte gezondheidsvaardigheden¹. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden vinden het vaak moeilijk om informatie over gezondheid te begrijpen en te gebruiken. Hierdoor kunnen ze medicijnen verkeerd innemen of belangrijke doktersafspraken missen.

Slechtere gezondheid, hoger zorggebruik 

Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben vaker een slechtere gezondheid. Uit onderzoek blijkt dat mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden gemiddeld eerder overlijden en een verhoogd risico hebben op chronische aandoeningen zoals astma, diabetes, kanker en hart- en vaatziekten. Zo komt diabetes bijvoorbeeld aanzienlijk vaker voor bij laaggeletterde mannen (5,2%) en vrouwen (6%) in vergelijking met hooggeletterden (respectievelijk 1,5% en 0,9%)².

Daarnaast is bekend dat opleidingsniveau een relatie heeft met medicijngebruik; de laagst opgeleide groep gebruikt bijna twee keer zoveel medicijnen als de hoogst opgeleide groep. Dit verhoogde medicijngebruik kan samengaan met een groter risico op medicatiefouten. In Nederland worden jaarlijks meer dan 1.200 mensen met medicatiefouten in het ziekenhuis opgenomen, waarvan bijna de helft vermijdbaar is. 

Beperkte digitale vaardigheden en laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid en een gebrek aan digitale vaardigheden spelen een belangrijke rol bij gezondheidsvaardigheden. In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd³ en bijna één op de vijf volwassenen in Nederland heeft beperkte digitale vaardigheden, wat de toegang tot gezondheidsapps en (online) informatie bemoeilijkt. Omdat mensen met beperkte lees-, schrijf- en rekenvaardigheden ook vaker moeite hebben met digitale zaken, kan dit vooral problematisch zijn.

Wat kun je zelf doen?

Hier zijn enkele tips om je gezondheidsvaardigheden te verbeteren en ondersteuning te vinden:

• Vraag om uitleg in eenvoudige taal: Vraag je zorgverlener om medische termen in begrijpelijke taal uit te leggen. Zeg bijvoorbeeld: "Kunt u dat in eenvoudiger woorden uitleggen?"
• Gebruik hulpbronnen: Er zijn veel betrouwbare websites en apps die gezondheidsinformatie op een eenvoudige manier uitleggen. Zoek naar bronnen zoals Pharos of Zorg voor Beter.
• Neem iemand mee naar afspraken: Vraag een familielid of vriend om met je mee te gaan naar doktersafspraken. Zij kunnen helpen om de informatie te onthouden en extra vragen te stellen.
• Schrijf vragen op: Voor je naar een afspraak gaat, schrijf de vragen op die je wilt stellen. Dit helpt je om niets te vergeten tijdens het gesprek.
• Vraag om herhaling en samenvatting: Vraag je zorgverlener om belangrijke informatie te herhalen en samen te vatten. Bijvoorbeeld: "Kunt u dat nog eens uitleggen? Ik wil zeker weten dat ik het goed begrijp."
• Gebruik visualisaties: Vraag om afbeeldingen of diagrammen om dingen duidelijker te maken. Dit kan helpen om informatie beter te begrijpen en te onthouden.

De rol van de geneesmiddelensector

De geneesmiddelensector heeft ook een belangrijke rol in het verbeteren van gezondheidsvaardigheden. Het is hun taak om ervoor te zorgen dat de informatie en instructies bij medicijnen toegankelijk en begrijpelijk zijn. Dit helpt patiënten om hun medicijnen veilig en effectief te gebruiken, wat complicaties vermindert en de kwaliteit van leven verbetert. Ook voor zorgverleners betekent dit dat zij minder tijd kwijt zijn aan uitleg en een vermindering van doktersbezoeken en ziekenhuisopnames door medicatiefouten.

Waar kun je hulp vinden?

Het verbeteren van gezondheidsvaardigheden maakt het makkelijker om met gezondheid en zorg om te gaan. Er zijn verschillende bronnen en hulpmiddelen beschikbaar die hierbij kunnen ondersteunen.

• Zorgverleners: Vraag je arts of verpleegkundige om hulp bij het begrijpen van gezondheidsinformatie.
• Bibliotheken: Veel bibliotheken bieden cursussen aan om je lees- en schrijfvaardigheden te verbeteren.
• Online bronnen: Websites zoals Gezondheidsvaardigheden.nl bieden veel informatie en tips.
• Pharos: Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden
• Zorg voor Beter: Wat zijn gezondheidsvaardigheden?
• Gezondheidsvaardigheden.nl
• Nivel: Zorg vanuit patiëntenperspectief